De Parlementaire enquête corona wordt aangekondigd als een historisch moment van zelfreflectie. Kopstukken worden onder ede gehoord, grondrechten opnieuw gewogen en lessen voor de toekomst beloofd. Het parlement presenteert dit als democratische volwassenheid. Wie langer kijkt, ziet vooral hoe zorgvuldig Nederland heeft geleerd om macht te onderzoeken zonder haar ooit juridisch te raken.
Waarom de parlementaire enquête corona geen juridische gevolgen zal hebben
Openbare verhoren zonder risico
In mei en juni 2026 verschijnen de hoofdrolspelers uit de coronaperiode voor de enquêtecommissie. Dat moment wordt geladen met verwachtingen. Openbare verhoren suggereren transparantie, terwijl een eed risico zou moeten inhouden. Echter, beide begrippen zijn inmiddels uitgehold. De Nederlandse bestuurscultuur creëerde een veilige zone waarin beleid uitvoerig kan worden bevraagd, zolang de rechtspraak buiten beeld blijft.
De puzzel van dossieronderzoek en besloten gesprekken
Voorzitter Daan de Kort noemt een complexe puzzel, opgebouwd uit dossieronderzoek en 88 besloten gesprekken. Die formulering verraadt meer dan zij verbergt. De besloten gesprekken bepalen het speelveld; de openbare verhoren vullen het decor. Wie daar een doorbraak verwacht, verwart politieke rituelen met juridische consequenties. De commissie organiseert geen botsing met macht, maar een gecontroleerde reconstructie.
Hoe crisisbeleid de rechtspraak structureel buitenspel zette
Rutte, De Jonge en het OMT
Oud-premier Mark Rutte en oud-minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge zullen waarschijnlijk verschijnen. Dat wordt gebracht als moed, maar is vooral zekerheid. Mensen die juridische risico’s lopen vermijden camera’s. Mensen die weten dat de uitkomst een rapport is, geen aanklacht, nemen rustig plaats. In Nederland spreekt men onder ede zonder vrees, zolang het onderwerp beleid heet.
Collectieve verantwoordelijkheid
De coronacrisis bood het perfecte decor voor bestuurlijke onschendbaarheid. Noodzaak werd het allesoverheersende argument. Noodzaak rechtvaardigde snelheid, uitsluiting van debat en tijdelijke opschorting van fundamentele vrijheden. Omdat noodzaak geen daders kent, blijft juridisch alles licht. Alleen besluiten bestaan, en besluiten blijken nauwelijks te wegen voor de rechter.
Adviesorganen en verschoven aansprakelijkheid
Het OMT fungeerde praktisch als richtinggevend orgaan. Politieke besluiten volgden adviezen vrijwel automatisch. Ministers verwezen naar experts, experts naar modellen, modellen naar onzekerheid. Zo ontstond een besluitvormingsketen zonder herkenbaar eindpunt. Niemand was expliciet verantwoordelijk. Iedereen was noodzakelijk. Daarnaast maakt dit mechanisme juridische aansprakelijkheid vrijwel onmogelijk.
Grondrechten, noodrecht en marginale toetsing in crisistijd
Grondrechten tijdelijk opgeschort
De commissie onderzoekt de zwaarste maatregelen: avondklok, schoolsluitingen, coronatoegangsbewijzen. Ingrepen sneden diep in het privéleven. De centrale vraag luidt hoe die afwegingen destijds plaatsvonden. Dat is veilig. Ze suggereert reflectie, geen verwijt. Rechtspraak volgt geen achterafinzichten, maar concrete overtredingen. Die zijn zorgvuldig vermeden.
Noodrecht als bestuursstijl
Een ander ongemakkelijk aspect is de normalisering van noodrecht. Tijdelijke maatregelen werden verlengd, spoedwetten standaard. Parlementaire controle kromp. Formeel klopte alles, materieel verschoof de balans. Toch bleef juridische correctie afwezig. De commissie kan dit constateren, maar niet corrigeren.
Marginale toetsing
De rechter hanteerde structureel marginale toetsing: beleid niet beoordelen op juistheid, maar op redelijkheid. Omdat beleid werd onderbouwd met wetenschappelijke onzekerheid, handhaafde vrijwel alles. Dat voedt wantrouwen: ingrijpende beperkingen blijven juridisch onaantastbaar.
De rol van vertrouwen en proportionele afweging
Proportionaliteit als esthetisch schild
Proportionaliteit werd tijdens de pandemie vooral een bestuurlijk instrument. Zolang er een afweging was, hoe summier ook, bleef de maatregel toegestaan. De commissie stelt nu vragen over proportionaliteit. Zonder sancties is dat esthetiek. Burgers krijgen geen herstel. Ondernemers geen compensatie. Mensen die sociaal werden uitgesloten, krijgen hooguit begrip achteraf.
Vertrouwen als morele eis
Vertrouwen werd voortdurend geëist: in overheid, experts en instituties. Echter, echte correctie bleef uit. De commissie spreekt over herstellen van vertrouwen. Dat is misleidend. Vertrouwen ontstaat niet door verhoren, maar door gevolgen, erkenning en corrigerende maatregelen. In Nederland bleef dat uit.
Rechtspraak als decorstuk
Alles wijst naar hetzelfde eindstation: analyse zonder sanctie. De commissie legt bloot, maar doorbreekt niet. Macht wordt onderzocht, niet berecht. Dat is geen fout, dat is ontwerp. Wie weinig vertrouwen heeft in rechtspraak, is geen cynicus. Hij begrijpt hoe het systeem werkt.
EVRM als moreel decor
Het EVRM fungeerde als decor, niet als juridisch anker. Beperkingen werden gerechtvaardigd met volksgezondheid. De toetsing bleef marginaal. Proportionaliteit werd een bestuurlijk schild. De Nederlandse rechter accepteerde dat kader, terwijl burgers substantieel werden beperkt.
Slot zonder verzoening
De enquête eindigt in een rapport: zorgvuldig geformuleerd, juridisch waterdicht, politiek bruikbaar. Wat zij vooral bevestigt, is dat rechtspraak een decorstuk blijft: zichtbaar, aanwezig, maar structureel buiten spel. Wie weinig vertrouwen heeft, hoeft dat niet terug te winnen. Hij heeft begrepen hoe het systeem werkt.
Bronnen
[Tweede Kamer – Parlementaire enquête corona]
[Rijksoverheid – Coronabeleid en noodwetgeving]
[Outbreak Management Team – Adviezen en rol]
[NOS – Rechterlijke toetsing coronamaatregelen]
[Europees Hof voor de Rechten van de Mens – Volksgezondheid en grondrechten]
[Sven op 1 – Interview Daan de Kort, 17 december 2025]
Volg ons op Twitter: https://x.com/Nieuwsfeitencom
Bluesky:(https://bsky.app/profile/nieuwsfeiten.bsky.social).
Luister naar opiniestukken via Florida Radio Rotterdam: https://happy-music-radio.com
